استان هرمزگان در دهه ۱۳۸۵– ۱۳۷۵ با ایجاد زیربناهای اقتصادی، تجاری و صنعتی به جمع استانهای مهاجرپذیر کشور پیوسته است.
شهرستان قشم به عنوان بزرگترین و مهمترین شهرستان جزایر استان، دارای نرخ رشد شهرنشینی بالای در سه دهه گذشته بوده است. این شهرستان دارای ۴ نقطه شهری به نام های قشم، هرمز، سوزا و درگهان میباشد. نسبت شهرنشینی در این شهرستان طی دهه های ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ به ترتیب برابر با ۱۸.۲، ۲۵.۹۳، ۲۵.۱۱ و ۴۱.۰۴ درصد بوده است. شهرستان قشم به عنوان یکی از شهرستان های جزایر استان، طی دهه های ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵، به ترتیب برابر با ۸۱.۸، ۷۴.۰۶، ۷۴.۸۸ و ۵۸.۹۵ درصد جمعیت روستانشین را در خود جای داده بود.
با در نظر داشتن جمعیت ۵۶۹۹ نفری سال ۱۳۸۵ و نرخ رشد ۱.۷۸ درصد، جمعیت شهر برای سال ۱۳۹۵، حدود ۶۷۹۸ نفر برآورد می شود.
ملاحظه می شود که شهر هرمز در سال های ۱۴۰۵ و ۱۴۱۵ به ترتیب ۸۱۱۰ نفر و ۹۶۷۵ نفر جمعیت خواهد داشت.
نظام متمرکز بهرهبرداری از ذخایر عظیم نفت و گاز، همواره مردم سواحل و جزایر را به دلیل محرومیت از آن و عدم مشارکت آزرده کرده است. شاید در دهههای گذشته تابع کمی سواد، کمبود نیروی انسانی متخصص و عدم مشارکت مردم بومی، صنایع تبدیلی و جانبی نفت و گاز شکل نگرفته است و مردم بومی نیز به مشارکت دعوت نشدهاند. در شرایط فعلی که عمده زمینهها برای مشارکت مهیا است ایجاد زیربناها با مشارکت مردم بومی و بخش خصوصی ملی و بینالمللی از ضروریاتی است که باید به آن توجه ویژه شود.
براساس برنامه آمایش، کم هزینهترین، پرسودترین، دیرپاترین، زودبازدهترین روش حفظ اقتدار و امنیت خلیج فارس و جزایر، استقرار فعال مردم در فعالیتهایی است که با مشارکت خود مردم ایجاد شده باشند. اعتماد اجتماعی، احساس امنیت، سرمایه اجتماعی مردم ساکن در جزایر در شرایط مناسبی است. علیرغم تنوع قومی مذهبی، تعلقات مادی، مذهبی و فامیلی به کشورهای عربی، همگرایی ملی بالایی در جزایر وجود دارد. فقر عمومی و محرومیت جزایر کوچک مانند هنگام، هرمز، هندورابی و لارک و بخشهایی جزیره قشم از مهمترین مسانلی است که سیمای عمومی جزایر را مکدر کردهاند.
براساس سند چشمانداز ۱۴۰۴ بهرهگیری از دیپلماسی فعال در خلیج فارس و جزایر آن برای توسعه امنیت و تجارت دریایی و ایجاد ترمینال تجاری آسیای میانه، اروپا و آسیا و همچنین ایجاد کانونهای عمده اقتصادی و فعالیتی دانش پایه تأکید شده است.
شهر هرمز عمدتاً دارای کارکرد صیادی، معدنی، توریستی و توسعه امکانات زیربنائی مانند ایجاد بندرگاه و اسکله صیادی است. از طرفی همجواری با جزیره قشم به عنوان منطقه آزاد تجاری و اقتصادی، موجبات ارتقاء شهر هرمز شده است. فعالیت های شیلاتی شامل صید انواع ماهی، میگو و مروارید، مشاغل خدماتی و اداری و مشاغل جانبی از جمله صنایع دستی، زمینه های اصلی فعالیت اهالی این شهر است. با توان ها و قابلیت های زیادی که در روستاهای جزایر از جنبه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، کالبدی، و اجتماعی وجود دارد، مدیریت سطح منطقه ای و محلی می توانند با سرمایه گذاری، به رشد اشتغال و اقتصاد، فرهنگ و تمدن، تعامل سازنده فرهنگی با کشورهای همسایه، کشف معادن جدید اقتصادی، و همچنین رشد توریسم و قابلیت های گردشگری در آبا دی ها کمک کنند.
وضعیت موجود شهر هرمز
شهر هرمز از شهر های تابعه شهرستان قشم، در محدوده جزیره هرمز قرار گرفته است. این جزیره در تنگه هرمز و در مدخل خلیج فارس به دریای عمان بین ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه طول شرقی و ۲۷ درجه و ۲ دقیقه تا ۲۷ درجه و ۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده است.
شهر هرمز به عنوان تنها نقطه سکونتگاهی جزیره هرمز، بدلیل موقعیت بازرگانی و تجاری خود و همچنین وجود انواع فعالیت ها در آن دارای اهمیت است. مجاورت با دریا و فعالیت های صیادی و همچنین موقعیت بازرگانی آن (ارتباط با آ بهای آزاد)، از عوامل عمده شکل گیری شهر هرمز محسوب می گردد.
جزیره هرمز بدلیل نزدیکی با بندرعباس و قشم، بیشترین ارتباط را با آنها دارد. ارتباط جزیره هرمز با جزایر مجاور ساحل کشور تنها از طریق دریا صورت میگیرد. میزان تردد بین هرمز و بندرعباس بیش از سایر نقاط است. بعد از بندر عباس بیشترین ارتباط هرمز با جزیره قشم است و با توجه به اینکه هرمز از نظر تقسیمات سیاسی جزء شهرستان قشم است، ارتباطات هرمز و قشم بیشتر به منظور انجام کارهای اداری صورت میگیرد. ارتباط هرمز با جزیره لارک بندرت و به طور اتفاقی صورت میگیرد. علاوه براین به علت اشتغال عده قابل توجهی از اهالی جزیره در امر قاچاق ارتباط دریایی هرمز با دوبی، راس الخیمه و خصب به صورت قاچاق و غیررسمی وجود دارد. راههای ارتباطی درون جزیره شامل یک جاده کمربندی به طول حدود ٢١ کیلومتر است. به علت فقدان سکونتگاه دیگر، ارتباطات درون جزیره تنها منحصر به رفت و آمد بین شهر هرمز در شمال و معدن خاک سرخ درجنوب جزیره میباشد. از دیگر راههای ارتباطی، جاده ارتباطی ساحلی است که مانند کمربندی جزیره را احاطه کرده و امکان دسترسی به جزیره را فراهم نموده است.
نزدیک ترین نقاط شهری به شهر هرمز (۴۷۶۸ نفر)، شهرهای قشم (۱۳۵۵۶ نفر) و بندرعباس (۲۷۳۵۷۸ نفر) میباشد. شهر هرمز با هر دو شهر بندرعباس و قشم، ۱۸ کیلومتر فاصله دارد. با درنظر گرفتن جمعیت هر یک از این شهرها، حوزه نفوذ هرمز با بندرعباس و قشم، به ترتیب ۲ و ۶ کیلومتر است.
بعد گردشگری
جاذبه های طبیعی
طبیعت و منابع طبیعت گردی براساس اهداف و انگیزه های گردشگران و بازدیدکنندگان و موقعیت جغرافیایی و مکانی متغیر است، انواع منابع و فضاهای طبیعی شامل جنگل ها، دره، کوه، رویشگاه، غارها و سایر مناظر در جزیره هرمز با سطح عملکردی متفاوت و به صورت پراکنده در سطح جزیره دارای پراکنش می باشند، براین اساس به تفکیک انواع منابع و فضاهای طبیعی، ویژگی های آنها، قابلیت ها و سطح عملکردی بررسی شده است.
جاذبه های تاریخی
جزیره هرمز به دلیل قرار گیری در ورودی خلیج فارس همواره مکان تبادل آراء و اندیشه ها و حمل و نقل کالا و مسافر بوده است. بناها و آثار تاریخی برجای مانده جزیره هرمز گویای نقش مهم این جزیره در تعالی گردشگری ایران زمین است.
جاذبه ها و محصولات گردشگری مصنوع یا انسان ساخت
جاذبه های گردشگری انسان ساخت با هدف ارایه خدمات به گردشگران ایجاد شده است. جاذبه های عمده گردشگری هرمز در جدول زیر نشان داده شده است.
عملکرد جزیره هرمز: این جزیره که در شرایط کنونی تنها شامل یک نقطه شهری است، به یک منطقه ویژه اقتصادی با تعداد زیادی از واحدهای صنعتی و تولیدی (ضمن یاری جستن از امکانات و پتانسیل های دو شهر قشم و بندرعباس) تبدیل می شود. در کنار این شهر، در جهت بهره برداری از اراضی کشاورزی جزیره و ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی، نقاط مستعد توسعه روستایی شناسایی شده و گسترش می یابند.
از آنجا که شهر هرمز دارای عملکردهای گوناگون صیادی، توریستی و خدماتی است، لذا در نقاط مختلف شهر میتوان اماکن مختلفی را که به ایجاد بندرگاه و اسکله، قایق سازی، توربافی و فعالیتهای مشابه مشغول اند مشاهده نمود. همچنین وجود معادن مختلف نمک، خاک سرخ، گوگرد و آهن، عملکرد معدنی شهر را موجب شده و فرم های خاصی در سطح شهر ایجاد نموده است.
۶۷.۳ درصد از شاغلان استان هرمزگان در بخش خصوص فعالیت دارند. در این میان شهرستان قشم بالاترین عدد یعنی ۸۱.۴ درصد در این بخش فعالیت دارند.
برنامه ریزی ویژه توسعه شهر هرمز و جلوگیری از اثرات سوء شهر مسلط قشم بر آن از طریق:
– عدم تبعیض در تخصیص بودجه ریزی و امکانات جهت توسعه شهری بین این دو شهر.
– تقویت توانهای گردشگری و افزایش سرمایه گذاریهای لازم در این زمینه.
– برنامه ریزی برای تبدیل شهر هرمز به یک منطقه ویژه اقتصادی در آینده نزدیک و انجام تلاشهای مقدماتی در این خصوص از قبیل توسعه سایت ها و واحدهای صنعتی در آن.
– برنامه ریزی برای بهره مندی ساکنین شهر از منابع موجود در آن (از قبیل معادن و صنایع موجود) و جلوگیری از خروج سرمایه ها و بودجه ها از شهر.
– برنامه ریزی فرهنگی در شهر و استفاده از پتانسیل مذهبی موجود (به دلیل آنکه این شهر تنها شهری است که اکثر ساکنین اش دارای مذهب شیعه هستند) در جهت افزایش سرمایه اجتماعی و مشارکت در میان ساکنین برای توسعه شهر.
مراکز خدمات ناحیه ای شامل سکونتگاههای شهری (قشم، کیش، هرمز، سوزا، درگهان و ابوموسی) جزایر میباشند. این مراکز، علاوه بر خدمات سطوح پایینتر، خدماتی چون بیمارستان، مراکز بزرگ تفریحی، شرکتهای تعاونی و تجاری، مراکز پستی، مراکز بزرگ آموزشی (مانند دانشگاه)، ادارات مختلف و نظایر اینها را نیز به ساکنین خود و سکونتگاههای پیرامون ارائه میکنند.
بعد اقتصادی
نگاهی کلی به وضعیت اقتصادی خانوار ساکن در جزیره هرمز حاکی از آن است که پنج دهک اول اقتصادی، زیر خط فقر هستند. از دیگر سو، نمودار زیر گواه آن است که بیشترین هزینه خانوار به ترتیب در چهار مقوله ی مسکن، انرژی و حمل و نقل و تحصیل صرف میشود. بررسی شغلی و تقاضای اشتغال ساکانان نشان دهنده ی آن است که بیشترین سهم، به بخش عمومی اختصاص یافته است.
مطالعات صورت گرفته بر اساس نتایج طرح تمام شماری جزیره هرمز نشان میدهد که ۸۲ درصد تصرف املاک به شکل ملکی بوده و علاوه بر آن ۱ درصد به صورت خرید اسقاطی (مسکن مهر) تمیک شده و در مجموع میتوان گفت ۸۳ درصد املاک سطح جیزه تحت تصرف ملکی میباشند. علاوه بر این ۵ درصد املاک مربوط به بخش عمومی و دولتی و حدود ۰.۵۵ درصد املاک وقفی بودهاند.
بررسی نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ جزیره هرمز نشان میدهد که آمار اشتغال سطح جزیره در طول ۵ سال گذشته سالانه ۱.۸ درصد کاهش یافته و از ۱۳۶۴ نفر شاغل در سال ۱۳۹۰ به ۱۲۳۹ نفر در سال ۹۵ رسیده است و در مقابل آمار بیکاری ۸.۷ درصد افزایش یافته است به نحوی که ۸۷ نفر به بیکاران جزیره هرمز اضافه شدهاند. لازم به ذکر است که در طول دوره مزبور امار جمعیت کل جزیره نیز روند کاهشی داشته و بطور متوسط سالانه ۱.۸ درصد کاهش یافته است که از منظر تغییرات برابر با میزان کاهش کل اشتغال جزیره میباشد.
بررسی وضعیت اشتغال پایدار در ردههای سنی مختلف بالای ۱۰ سال شهر هرمز نشان میدهد که بیش از ۸۵ درصد افراد شاغل در سنین ۲۰ تا ۴۹ سال دارای اشتغال پایدار بودهاند و این وضعیت برای جامعه مردان ۸۴ درصد در این ردههای سنی میباشد.
بطور کلی فعالیتهای ماهیگیری، گردشگری و صنعتی عمده ترین پتانسلهای جزیره هرمز برای توسعه اقتصادی هستند و در این میان فعالیتهای گردشگری طیف گستردهای از خدمات را میتواتند در سطح جزیره هرمز توسعه نماید و بر این اساس اصلیترین حوزه توسعه اقتصادی به شمار آید. بررسی ها حاکی از آن است که مهمترین خوشههای با بازده اقتصادی بالا در استان و متناسب با جزیره هرمز شامل خوشه ماهیگیری، خوشه کشاورزی ویژه، خوشه هنر، سرگرمی و تفریح و خوشه آموزش است.